Phải nói Bến Tre là một vùng đất có lưu danh nhiều nhà giáo, ngoài Nguyễn Đình Chiểu, còn có Võ Trường Toản là một nhà nho lớn, một nhà giáo tài ba vào thế kỷ 18.
Giai thoại Võ Trường Toản
Cụ Võ Trường Toản sinh ra ở huyện Thanh Kệ, tỉnh Quảng Đức, nay thuộc huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, sau này cư ngụ tại huyện Bình Dương, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định, nay thuộc quận 10 – TP.Hồ Chí Minh.
Chỉ biết rằng cụ kết duyên cùng bà Thục Thận và hạ sinh được một người con gái nhưng không may bị bệnh và mất lúc còn ấu thơ. Cụ là một nhà giáo lỗi lạc của miền Nam Việt Nam vào thế kỷ thứ 18, là nhà sử học uyên thâm, có nếp sống thanh cao, luôn tận tụy với nghề dạy học, có công đào tạo rất nhiều nhân tài cho đất nước như: Ngô Tùng Châu, Trịnh Hoài Đức, Phạm Ngọc Uẩn, Lê Quang Định, Lê Bá Phẩm…
Trong thời chiến Tây Sơn, cụ ở ẩn, mở trường dạy học ở làng Hòa Hưng, huyện Bình Dương, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định, nay là khu Hòa Hưng – Chí Hòa, đường Cách Mạng Tháng Tám, quận 10 – TP.Hồ Chí Minh. Cụ từ chối mọi điều ban phát, không tham gia vào chính sự dưới triều Nguyễn mà chỉ chú tâm vào việc truyền đạt thư pháp, giảng dạy kinh sách, huấn dục lễ nghĩa cho học trò.
Học trò của cụ khá đông, có nhiều người đã thành đạt như Trịnh Hoài Đức, Ngô Nhân Tĩnh, Lê Quang Định, Ngô Tùng Châu, Phạm Ngọc Uẩn, Lê Bá Phẩm… Tấm gương thanh cao, học phong sĩ khí của nhà giáo họ Võ đã ảnh hưởng nhiều đến các sĩ phu yêu nước và nhân dân Nam bộ lúc bấy giờ như Trương Định, Bùi Hữu Nghĩa, Nguyễn Hữu Huân, Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị…
Cụ được các sĩ phu yêu nước miền Nam phong là “Thái Sao Bắc Đẩu”, là “Gia Định Xử Sĩ”. Chúa Nguyễn cũng rất mến mộ cụ, vì vậy cứ mỗi khi ghé Gia Định là triệu cụ đến giảng sách và đàm đạo.
Tháng 6-1862, triều đình Nguyễn ký hòa ước Nhâm Tuất, nhường 3 tỉnh miền Đông cho thực dân Pháp. Vì không muốn mộ của bậc cao sĩ nằm trong vùng địch chiếm, Kinh lược sử Phan Thanh Giản cùng Đốc học Nguyễn Thông hợp với nhân hào danh sĩ 3 tỉnh miền Tây và hương chức làng Hòa Hưng cải táng mộ cụ cùng vợ và con về làng Bảo Thạnh, huyện Bảo An, tỉnh Vĩnh Long nay là xã Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.
Khu di tích Võ Trường Toản
Là một công trình mang ý nghĩa to lớn, nhằm tôn vinh một nhà giáo lỗi lạc không chỉ riêng của vùng đất Nam kỳ mà của cả dân tộc Việt Nam trong thế kỷ thứ XVIII.
Ngày 24- 01-1998, khu mộ được Bộ VHTT nay là Bộ VHTT&DL xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia bằng quyết định số 1998-QĐ/BVHTT.
Năm 2007, tập thể giáo viên và Hội phụ huynh học sinh Trường Tiểu học, THCS, THPT Võ Trường Toản ở TP.Hồ Chí Minh đã cùng phối hợp với Sở VHTT (nay là Sở VH,TT&DL) và UBND huyện Ba Tri trùng tu, chỉnh trang lại khuôn viên khu mộ và đền thờ cụ.
Ngày 01/7/2011, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã khởi công dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử Mộ Võ Trường Toản. Công trình được xây dựng trong khuôn viên khu đất có diện tích 1.695m2, tại ấp Thạnh Nghĩa, xã Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, dự kiến hoàn thành thành quý 3 năm 2012. Nguồn vốn để thực hiện công trình là vốn ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương và huy động các nguồn hỗ trợ khác. Tổng mức đầu tư là khoảng 7 tỷ đồng. Đặc biệt trong lần tu bổ, tôn tạo này khu mộ, đền thờ và khuôn viên tổng thể sẽ theo kiến trúc truyền thống. Đền thờ sẽ được xây dựng mới, kiến trúc 2 tầng mái, 4 hàng chân cột, kết cấu vì kèo xuyên trính; toàn bộ cấu kiện làm bằng gỗ căm xe, mái lợp ngói ống âm dương tráng men, hệ thống ô, hộc cổ diềm đắp nổi gắn sành sứ, tường xây bằng gạch thẻ, mặt nền lát gạch, hệ thống cửa là cửa bảng khoa, thượng song, hạ bản… trước đây di tích này đã được tu bổ 2 lần vào năm 1995 và 1997.
HDV sưu tầm internet