Vào thời cuộc đất nước loạn bởi bọn tay sai và quân xâm lược Mỹ – Ngụy. Nhiều phong trào nổi lên, nhưng một trong những phong trào đi vào lịch sử hào hùng của quân và dân ta đó là phong trào Đồng Khởi Bến Tre.
Khu di tích Đồng Khởi Bến Tre
Để ghi lại chiến công oanh liệt của quân dân ta trong phong trào Đồng Khởi ngày 17/01/1960, năm 1998, UBND tỉnh ra quyết định qui hoạch xây dựng nhà truyền thống Đồng Khởi trong một khuôn viên có diện tích 4.684 m2.
Ngày 17/01/2000, khánh thành đưa vào sử dụng. Ngôi nhà được xây dựng kiến trúc thể khối, chiều cao 24 mét, dài 24,5 mét, rộng 24 mét trên nóc nhà xây dựng biểu tượng ngọn đuốc đồng khởi cao 12 mét, đường kính 4,5 mét, có 3 cánh thể hiện sự tấn công địch bằng 3 mũi giáp công của quân dân ta và sự nổi dậy của nhân dân 3 dãy cù lao, tượng trưng ngọn lửa Đồng Khởi cháy mãi trong lòng nhân dân. Trước cổng Nhà truyền thống, phía bên phải có xây bia chiến thắng, chất liệu bằng đá, phía trái có nhà khách, trong khuôn viên trang trí hoa kiểng xanh, sạch đẹp rất khoáng đạt.
Hằng năm, Bến Tre lấy ngày 17/1 làm ngày lễ hội truyền thống lịch sử, tổ chức hội nghị và các hoạt động vui chơi để thu hút du khách đến tham quan trong những ngày diễn ra lễ hội.
Năm 2005, Sở Văn hoá – Thông tin Bến Tre cho phục chế lại ngôi Đình Rắn, chiều ngang 11 mét, chiều dài 25 mét trong một khuôn viên trên 1000 m2. Ngôi đình được xây theo kiểu chữ nhất 2 gian: gian võ ca, gian chính diện. Đình xây 3 căn 2 chái, thờ Hùng Vương Thành hoàng bổn cảnh.
Giai thoại lịch sử phong trào Đồng Khởi ở Bến Tre
Hội nghị về tinh thần nghị quyết 15 của Trung ương Đảng được diễn ra vào đêm 2/01/1960 tại xã Minh Đức, huyện Mỏ Cày. Hội nghị đã phân tích kỹ mặt khó khăn và thuận lợi của ta, đánh giá tình hình giữa địch và ta, hoàn toàn tin tưởng ở tinh thần và khả năng cách mạng của quần chúng tại địa phương Mỏ Cày. Dựa trên khả năng đó, hội nghị đi đến một quyết định hết sức táo bạo: phát động tuần lễ toàn dân nổi dậy, diệt ác, phá thế kìm kẹp, giải phóng nông thôn, làm chủ ruộng vườn.
Để đảm bảo cho nổi dậy thắng lợi, việc chuẩn bị lực lượng là hết sức quan trọng. Hội nghị đừa ra những tiêu chí để đảm bảo chiến thắng:
- Trước hết phải lập ngay những tổ hành động làm nòng cốt cho việc trừ gian, diệt ác.
- Thứ hai, tập hợp thanh niên thành từng tổ có trang bị mã tấu, dao găm, súng cây, súng bập dừa đủ loại, lấy danh nghĩa tiểu đoàn 502 để hoạt động.
- Thứ ba, xây dựng gấp một lực lượng nòng cốt, công khai, hợp pháp để đi phát động quần chúng.
Thứ tư, rà soát lại cơ sở nội tuyến, chuẩn bị bắt mối với gia đình binh lính để khi nổi dậy thì vận động họ kêu gọi chồng, con trở về với cách mạng.
Hội nghị thống nhất chọn 3 xã Định thủy, Phước Hiệp, Bình Khánh là 3 xã trọng điểm xuất phát cho phong trào Đồng Khởi ở Bến Tre, vì 3 xã này trong nhiều năm liền có phong trào đấu tranh mạnh nhất của huyện Mỏ Cày. Đặc biệt, xã Định Thủy là lá cờ đầu tiêu biểu cho phong trào Đồng Khởi ở Bến Tre.
Sau khi phân tích mặt mạnh, mặt yếu của xã Định Thủy, Hội nghị quyết định khẩn trương thành lập tổ hành động được trang bị bằng mã tấu, dao găm và một khẩu súng trường, mốc nối 6 cơ sở nội tuyến để hỗ trợ cho tổ hành động. Hội nghị hạ quyết tâm phải diệt cho bằng được tổng đoàn dân vệ do đội Tý chỉ huy.
Đúng 8 giờ sáng ngày 17 /01/1960, đồng chí Lê Bình An (Hai On), bí thư chi bộ xã Định Thủy chia lực lượng ra làm 2 bộ phận hành động: Một, chịu trách nhiệm diệt tổng đoàn dân vệ đóng ở đình Định Nhơn (Đình rắn) do tên đội Tý ác ôn cầm đầu. Hai, chịu trách nhiệm tấn công tiêu diệt đồn Vàm Nước Trong (bọn tề xã).
Được quần chúng báo tin, tên đội Tý cùng tên lính cận vệ là Năm Vị (cảm tình của ta) mang khẩu tiểu liên ra chợ Định Thủy uống nước trà ở quán Năm Thiểu. Quân ta chia làm 2 tổ hành động:
- Tổ 1: do đồng chí Bảy Thống dẫn đầu và các đồng chí Chín Chiêm, Chín Định (các đồng chí này hoạt động hợp pháp).
- Tổ 2: do đồng chí Ba Giai dẫn đầu và đồng chí Tám Dũng, Ba Kĩnh.
Hai tổ hành động cải trang đi tảo mộ, khi tổ 1 đến ngã tư chợ Định Thủy, thấy tên đội Tý đang uống nước trà tại quán Năm Thiểu, các đồng chí liền vào quán uống trà thì tổ 2 cũng vừa đi đến. Đồng chí Chín Chiêm thấy 2 tổ hành động đã có mặt đầy đủ, sợ đội Tý tình nghi, anh bước ra ngoài.
Ông Năm Thiểu (chủ quán) có vẽ sợ sệt vì biết mặt một số đồng chí hoạt động bất hợp pháp, ông hỏi Ba Giai đi đâu? Ba Giai trả lời đi quét mộ, cảm thấy rêm trong mình quá, ghé qua quán anh mua thuốc uống, nói xong, Ba Giai đi thẳng vào bên trong kệ thuốc, anh lấy dao con chó giương lưỡi lên, thừa lúc đội Tý không chú ý, anh bước nhanh ra choàng cổ quật ngã hắn, Bảy Thống, Chín Định nhảy vào hỗ trợ, tên cận vệ bỏ chạy ra ngoài, Ba Giai, Chín Định tước vũ khí đội Tý gồm: 01 lựu đạn bình vôi, 01 trái khói, ở bên ngoài đồng chí Chín Chiêm tước súng tên cận vệ.
Kế hoạch của ta là bắt sống tên đội Tý để dùng hắn gọi hàng bọn tổng đoàn dân vệ đóng ở đình Định Nhơn, nhưng hắn vùng vẫy quá, không trói được hắn, nên đồng chí Chín Chiêm bắn phát súng vào đầu đội Tý kết liễu cuộc đời của hắn.
Phát súng bắn vào đầu tên đội Tý – chỉ huy tổng đoàn dân vệ tại quán Năm Thiểu là phát súng đầu tiên mở màn cuộc Đồng Khởi ngày 17/01/1960 ở tỉnh Bến Tre.
Sau khi diệt xong tên đội Tý, lực lượng ta do đồng chí Bảy Thống dẫn đầu tổ hành động 10 người, lực lượng hỗ trợ 20 người và cơ sở nội tuyến 6 người chia làm 3 mũi bao vây tổng đoàn dân vệ ở đình Định Nhơn.
- Mũi thứ nhất, do đồng chí Bảy Thống dẫn đầu gồm có 14 lực lượng trang bị mã tấu, súng giả từ ấp Thạnh Hưng tiến vào.
- Mũi thứ hai, do Ba Giai dẫn đầu cùng 14 lực lượng từ ấp Định Nhơn kéo xuống.
- Mũi thứ ba, công khai do đồng chí Lê Bình An, Tám Bình và cơ sở nội tuyến là cảnh sát Huề, dân vệ Tư Thậm (Phan Định) áp sát vào đình Định Nhơn phóng loa kêu gọi bọn lính đầu hàng, bọn chúng hết sức hoang mang, như rắn mất đầu, tổ hành động nhất loạt xung phong chiếm tổng đoàn dân vệ, 3 tên bỏ chạy, 4 tên đầu hàng, ta thu 6 súng, 3 lựu đạn, 500 viên đạn, Tổng đoàn dân vệ ở đình Định Nhơn bị ta tiêu diệt lúc 9 giờ sáng ngày 17/01/1960.
Cũng thời gian này, bộ phận chịu trách nhiệm đánh chiếm đồn Vàm Nước Trong, cùng với quần chúng biểu tình, kết hợp với binh lính yêu nước và cơ sở nội tuyến đã nổi dậy đánh chiếm đồn Vàm Nước Trong, bọn tề ngụy và binh lính trong đồn tan rã, ta chiếm gọn đồn Vàm Nước Trong thu được 15 súng, 10 lựu đạn và 1000 viên đạn, giải tán bọn tề ngụy xã Định Thủy.
Trước khí thế thắng lợi của phong trào Đồng Khởi, tối ngày 17/01/1960 tại chợ xã Định Thủy, lực lượng quần chúng nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã tổ chức một cuộc mít tinh nhằm chào mừng thắng lợi.
Trước ngọn cờ Đồng Khởi (lá cờ đỏ sao xanh) có hàng ngàn người tham dự, tất cả đều giơ tay cao hô vang khẩu hiệu “ủng hộ cách mạng, ủng hộ phong trào”. Cuộc mít tinh kéo dài 3 giờ liền với tinh thần phấn khởi, lạc quan và tin tưởng vào sự thắng lợi của phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Với phong trào Đồng Khởi, Đảng bộ và nhân dân Bến Tre đã được tuyên dương với tám chữ vàng “Anh dũng Đồng Khởi, thắng Mỹ diệt nguỵ”
HDV sưu tầm lịch sử